تفکر خلاق و نقش آن در توسعه هوش فردی کودکان و نوجوانان

تفکر خلاق و نقش آن در توسعه هوش فردی کودکان و نوجوانان

 

تفکر خلاق یکی از ده مهارتی است که در سال 1979 با اقدامات دکترگیلبرت بوتوین   Dr. Gilbert Botvin ابتدا برای دانش آموزان کلاس هفتم تا نهم تدوین و اجرا شد که با استقبال زیادی توسط متخصصان بهداشت روان رو به رو گردید.

در این برنامه بوتوین به نوجوانان می آموخت که چطور با یادگیری مهارت هایی مانند رفتار جرات مندانه، مدیریت استرس و اضطراب، تصمیم گیری، تفکر خلاق، تفکر نقاد  و دیگر مهارت ها در مقابل وسوسه یا پیشنهاد مصرف مواد از سوی همسالان خود،  مقاومت کنند.

این طرح آنقدر اثر بخش و مورد توجه قرار گرفت که سازمان بهداشت جهانی از آن پس اعلام کرد هر فردی که این مهارت ها را آموزش ندیده باشد حتی با داشتن مدارک آکادمیک، بی سواد است.

به گفته پژوهشگران، تقویت مهارت تفکر خلاق در خانواده، نقش مهمی در توسعه هوش فردی و تفکر سازنده دارد و از آنجا که بهترین ابزار برای کمک به کودکان و نوجوانان و حتی بزرگسالان در مواجهه با مشکلات و مسایل می باشد  در این مقاله قصد داریم درباره این مهارت و راهکارهای تقویت آن مطالبی ارایه دهیم.

چرا تفکر خلاق در خانواده مهم است؟

    تفکر خلاق به هر فردی این امکان را می‌دهد که  دنیای اطراف خود را متفاوت نگاه کنند. این توانایی باعث می‌شود که کودکان و نوجوانان به راحتی با موقعیت‌ها مواجه شده و راه‌حل‌های نوآورانه پیدا کنند. این تفکر، خودکارآمدی در آن‌ها ایجاد می‌کند که در مسیر رشد و تعاملات اجتماعی‌شان بسیار اثر گذار است.

در کتاب “معنویت و خلاقیت در کودکان”، دیوید فلینچر بیان می‌کند که تفکر خلاق، قدرتی است که به کودکان و نوجوانان کمک می‌کند تا مسائل را از زوایای مختلف مشاهده کرده و راه‌حل‌های نوآورانه پیدا کنند.

علاوه بر این، کارول دوئک از روانشناسان معروف می‌گوید: “خودکارآمدی کودکان و نوجوانان که نتیجه پرورش تفکر خلاق آنها می باشد بر پایه اعتقادات مثبت و تجربیات موفقیت آمیز شکل می‌گیرد، که باعث افزایش اعتماد به نفس و انگیزه در آنها می‌شود.”

به طور کلی اهمیت یادگیری این نوع تفکر در خانواده را  می توان به شرح زیر دسته بندی کرد :

• تفکر خلاق به کودکان و نوجوانان  کمک می‌کند تا مسائل را از زوایای مختلف مشاهده کرده و راه‌حل‌های نوآورانه برای مواجهه با چالش‌ها پیدا کنند
• یادگیری این مهارت آنها را به انعطاف‌پذیری و تعامل با محیط اطراف ترغیب می‌کند.
• خودکارآمدی که نتیجه تفکر خلاق است منجر به اعتماد به نفس و انگیزه برای تلاش و پیشرفت می شود.
• داشتن این مهارت در خانواده، توانایی مواجهه با چالش‌ها و رسیدن به اهداف را برای اعضای آن ساده تر می کند.

تعاملات خانوادگی و تفکر خلاق

تعاملات خانواده می‌تواند به عنوان یک محیط حمایتی برای تقویت تفکر خلاق عمل کند. انجام فعالیت‌های گروهی مانند بازی‌های خلاق، خلق محیطی پویا و الهام‌بخش را در خانه ایجاد می‌کند.

همچنین، فرآیند حل مسائل مشترک و تصمیم‌گیری‌های گروهی، افراد را به بهترین استفاده از تفکر خود تشویق می‌کند.

پرورش تفکر خلاق در خانواده، به والدین فرصت می‌دهد تا مهارت‌های اجتماعی  فرزندانشان را نیز تقویت کنند.

یاد گیری این مهارت همچنین منجر می گردد تا ارتباط موثر، تفاهم و همکاری در بین اعضای خانواده و در تعامل با دیگر افراد در جامعه  نیز افزایش یابد.

افزایش مهارت تفکر خلاق در خانه

استفاده از بازی‌ها و فعالیت‌های خلاقانه در خانواده، راهی موثر برای آموزش تفکر خلاق به کودکان و نوجوانان است. مثلاً بازی‌های ساخت و ساز، تحقیق و کشف، و حل مسائل گروهی می‌توانند نقش آموزشی بسیار مهمی در تقویت تفکر خلاق داشته باشند.

با استفاده از بازی و فعالیت های هنری زیر می توانید این مهارت را در خود و فرزندانتان تقویت کنید:

 

1. داستان نقاشی:

   یک نفر به عنوان رهبر انتخاب می شود و بین اعضای خانواده تعدادی کاغذ و مداد پخش می کند. سپس یک داستان کوتاه را می خواند و افراد حاضر هر کدام بخشی از داستان را تغییر می دهند. تا اینکه داستان جدید خلق می شود و سپس تصمیم می گیرند که هر نفر بخشی از داستان را نقاشی بکشد. در طول ترسیم، اعضای گروه می توانند با هم مشورت کنند. اگر تعداد شرکت کنندگان زیاد باشد می توان این بازی را در گروه های 3 و 4 نفره انجام داد. و بهترین تغییر داستان و تصویرگری، جایزه بگیرد.

2. گشت و گذار خلاق

   : اعضای خانواده  در وسایل منزل جستجو می کنند.  هر نفر یک شی یا وسیله را انتخاب می کند. در ابتدا به نوبت هر نفر درباره کاربرد اصلی وسیله ای که انتخاب کرده  توضیحاتی می دهد.  سپس ایده های خلاقانه برای کاربردهای دیگر آن وسیله ارایه می دهد.  مثلا یک فنجان را نشان می دهد و می گوید:” فنجان برای نوشیدن چای، قهوه و آب طراحی شده است.  اما می توانیم از آن برای آب دادن به گلدان یا یک گلدان کوچک رومیزی و یا جای مداد و خودکار رومیزی و …  استفاده کنیم “.  هر کسی بیشترین و بهترین ایده های کاربردی را ارایه  دهد تشویق می شود .

3. ساخت وسایل کاربردی با  دور ریختنی ها:

   وسایل و ابزاری که خراب شده و یا دور ریختنی هستند را در طول هفته جمع آوری کنید. در روز تفکر خلاق، هر کسی یک یا چند وسیله را انتخاب کرده درباره آن ایده پردازی کند. در نهایت کل اعضای خانواده  همکاری یکدیگر، بهترین ایده را می سازند.

اهمیت تفکر خلاق در جامعه

همانطور که گفته شد، تفکر خلاق یکی از مهارت‌های کلیدی است که در همه جوانب زندگی  بشر، تأثیرگذار بوده  و هست.

این مهارت به افراد امکان می‌دهد تا بتوانند با چالش‌ها و مواجهات زندگی به بهترین شکل ممکن برخورد کنند. و همیشه راهکاری برای برون رفت از مشکلات فردی و اجتماعی پیدا کنند.

 

در زیر به 5 مورد مهم از نتایج  داشتن  تفکر خلاق برای کودکان و نوجوانان،  می‌پردازیم:

 

• حل مسائل و مشکلات با روش های نوآورانه:

تفکر خلاق به افراد این امکان را می‌دهد که با بهترین راهکارها مسائل  و مشکلات زندگی خود را حل کنند. این نوع تفکر موجب ایجاد راه‌حل‌های نوآورانه می‌شود که اثر آن نه تنها برای فرد و در خانواده نمود پیدا می کند؛ بلکه اثرات مثبت آن در جامعه نیز نمایان می شود.

• تسلط بر تغییرات:

در دنیای پویا و پیشرفته امروزی، تفکر خلاق  این توانمندی را به افراد می دهد تا برتغییرات و موانع  و مشکلات طبیعی و غیر طبیعی تسلط  یابند. این افراد در شرایطی که امکان حل کردن مشکل وجود داشته باشد راه حلی پیدا می کنند. و در شرایطی که محیط بیرونی قابل کنترل نباشد با تسلط بر شرایط موجود، سازگاری بیشتری نسبت به دیگر افراد با محیط پیرامون خود برقرار می کنند. به علاوه به افراد دیگر نیز راهکارهای عملی و کاربردی ارایه می دهند.

 

• خلق ارزش افزوده:

تفکر خلاق می‌تواند به ایجاد ارزش افزوده در حوزه‌های مختلف زندگی کمک کند. افراد با توانایی تفکر خلاق می‌توانند به جامعه‌ ارزش افزوده بدهند.

 

• توسعه هوش فردی:

تفکر خلاق به هوش فردی افراد می افزاید. آن‌ها را به تجربه‌های متنوع و گسترده تر کشانده و نقاط ضعف را به نقاط قوت تبدیل می‌کند. این موضوع به توسعه هوش عاطفی و هوش اجتماعی نیز کمک می‌کند.

 

یکی از اهداف جشنواره هایی مانند ” تیکا تلنت” بهره مندی از همین تفکر برای تبدیل تهدید استفاده از گوشی های همراه به فرصت خلق آثار خلاقانه با گوشی و تبلت است.

 

• بهبود کیفیت زندگی:

تفکر خلاق تجربه زندگی را جذاب‌تر و پویاتر می‌کند. کودکان و نوجوانانی که تفکر خلاق دارند برای حل مسائل روزمره خود دچار چالش کمتری نسبت به دیگر همسالان خود می شون. این مهارت به آنها کمک می کند تا  ارتباطات مثبت و اثر گذار بین فردی و اجتماعی داشته باشند. و این یکی از نیازهای اصلی برای بهبود و بهینه‌سازی کیفیت زندگی فرد و جامعه است.

 

نتیجه‌گیری:

تفکر خلاق،  یک مهارت استراتژیک در دنیای امروزی است. به علاوه، بلکه می‌تواند به ارتقاء هوش فردی، پاسخگویی به چالش‌های زندگی، و ایجاد ارزش افزوده در جوامع مختلف کمک کند. این توانایی اساسی می‌تواند به افراد کمک کند تا زندگی خود را به شکلی خلاقانه و پویا سازماندهی کنند

 

فریبا اباذری

روانشناس بالینی کودک و نوجوان