بازی راه حلی موثر برای حل مشکلات کودکان در خانه

 بازی کودکان در خانه  

بازی با کودکان به عقیده پژوهشگران، بهترین روش برای حل مشکلات رفتاری آنها در خانه است. کارشناسان و پژوهشگران بر این باورند که بسیاری از مشکلات رفتاری کودکان و نوجوانان به دلیل نداشتن ارتباط درست والدین با آنهاست. این گروه معتقدند زمانی که این گروه سنی توجه مثبت و مورد نیازشان را از والدین کسب نمی کنند. آنها با بروز رفتارهای نا خوشایند سعی می کنند توجه منفی بگیرد و از این طریق با والدین خود ارتباط برقرار می کنند.

آیا حل مشکلات کودکان در خانه با بازی ممکن است ؟

در این مقاله به این مهم خواهیم پرداخت که والدین چگونه به فرزندانشان توجه مثبت بدهند تا رفتارهای آزار دهنده آنها اصلاح شود.

دلیل مشکلات رفتاری کودکان

کودک یعنی احساس و زمانی که احساسات کودک را نادیده می گیریم، به او این پیام را می دهیم که انسان مهمی نیست. پس رفتار هایی می کند تا دیده شود که اغلب اوقات این رفتارها از دید بزرگسالان، رفتارهای خوشایندی نیستند . به این نکته ضروری توجه کنید که رفتارهای آزار دهنده،  به خاطر نادیده گرفتن خواسته ها و احساسات کودک است.

برای مثال:  اگر کودکی موقع تلویزیون دیدن و یا صحبت کردن مادرش جلوی او می ایستد و یا بدون وقفه حرف می زند؛ این یعنی من را ببین و من را دوست داشته باش؛ من به تو و توجهت نیاز دارم.اما زمانیکه والد این مفهوم را از رفتار کودکش درک نمی کند؛ با او پرخاشگرانه رفتار کرده و نه تنها، احساس فرزندش را سرکوب می کند، بلکه بر روی عزت نفس او نیز تاثیر منفی می گذارد.

دنیل گلمن در کتاب ” هوش هیجانی” خود به تأثیرات احساسات بر رفتار کودکان می پردازد. او توضیح می‌دهد که چگونه کودکان ممکن است با رفتارهای آزار دهنده نشان دهند که به دنبال برقراری ارتباط یا بیان نیازهای خود به والدینشان هستند. به عنوان مثال، وقتی در حضور کودکی از کودک دیگر تعریف شده و مقایسه می شود؛ کودک تحقیر شده که چیزی برای از دست دادن ندارد با رفتارهای خرابکارانه یا پرخاشگرانه، سعی می کند توجه والدین و دیگران را به خود جلب کند، حتی اگر این توجه، منفی بوده و به قیمت کتک خوردنش تمام شود.

 

بازی چه نقشی در کاهش رفتار های آزار دهنده کودکان و نوجوانان دارد؟

بازی اثر و اهمیت به سزایی در کاهش رفتارهای آزار دهنده کودکان و نوجوانان دارد.

دکتر دنیل جی سیگل و تینا پی.براییس کتابی دارد  که در ایران با عنوان ” ذهن کودک ” ترجمه شده”The Whole-Brain Child“. در این کتاب بازی ابزاری حیاتی برای کاهش رفتارهای آزار دهنده، خصوصا پرخاشگری در کودکان و نوجوانان است.

به عنوان مثال، بازی‌هایی که تمرکز بر توسعه مهارت‌های اجتماعی، احساسی، و حل مسئله دارند، می‌توانند به کودکان کمک کنند تا احساسات خود را شناخته و با توجه به آن رفتارشان را مدیریت کرده و راه‌حل‌های بهتری برای مواجهه با چالش‌ها پیدا کنند.

بازی، یک فضای آموزشی است که به کودکان این امکان را می‌دهد تا به طور فعال و خلاقانه با احساسات و نیازهای خود آشنا شوند.  در نتیجه به تسهیل در مدیریت و کاهش رفتارهای نا خوشایند آنها کمک می‌کند.

کودکان و نوجوانان از طریق بازی مهارت هایی را می آموزند که به آنها در مدیریت رفتارشان کمک می کند. مهمترین این مهارت ها شامل موارد زیر می شود:

• یاد گیری مهارت‌های اجتماعی
• یادگیری بروز و کنترل احساسات
• تسلط بر مهارت‌های حل مسائل
• افزایش خلاقیت و تفکر خلاق
• افزایش توجه و تمرکز

یاد گیری مهارت‌های اجتماعی

بهترین ابزار برای آموزش مهارت های اجتماعی به کودکان بازی است.

شاید شما هم ویدیوی  مهد کودک ژاپنی را دیده باشید. 

در این مهد کودک، بازی در قالب یک نمایش گروهی انجام می شود.

همه ی بچه ها به طور نمادین سوار اتوبوسی بودند . افرادی با سن و جنسیت و مشکلات متفاوت به آن سوار و پیاده می شدند. و هر بار که شخصی مثلا پیرمرد یا خانم بارداری سوار  اتوبوس می شد یکی از بچه ها از جایش بلند می شد و  صندلیش را به او می داد.

همانطور که می دانید بازی های نمایشی نه تنها  آن نقش را در کودک بازیگر نهادینه می کند بلکه همین تاثیر را در بینندگان آن بر جا می گذارد.

اینگونه بازی و نقش آفرینی ها در منزل هم می تواند توسط اعضای خانواده و عروسک ها انجام شود و همان اثر بخشی را داشته باشد.

خیلی خوب است که ضمن بازی و ایجاد یک فضای شاد و تعاملی به طور غیر مستقیم، مهارت هایی که کودک برای زندگی فردی و اجتماعیش نیاز دارد را به او آموزش دهید.

یادگیری بروز و کنترل احساسات

همانطور که در بخش اول مقاله نیز گفتیم؛ شناخت و مدیریت احساسات یکی از مهارت های اساسی است. که هر فردی در خصوص کنترل رفتار و افکار خود باید بیاموزد و بازی یکی از بهترین بسترها برای یادگیری این مهارت در کودکان است .

دنیل گلمن در کتاب هوش هیجانی خود به این نکته مهم نیز اشاره می کند که یادگیری روش های صحیح بیان احساسات نه تنها به کودک کمک می کند تا هیجانات خود را مدیریت کند بلکه بر روی افزایش هوش هیجانی او نیز اثر مثبت می گذارد.

همچنین گلمن تاکید دارد آموزش این مهارت در مدارس، می تواند اثر مثبتی بر یادگیری و دیگر مهارت های کاربردی مانند تصمیم کیری و حل مساله داشته باشد. که قطعا به کودک و نوجوان کمک می کند تا به رشد فردی و اجتماعی قابل توجهی دست پیدا کند.

یادگیری مهارت حل مساله در خانه

خانواده بهترین محیط برای آموزش حل مساله و تفکر نقاد است. چرا که اعضای خانواده به دلیل نزدیکی به یکدیگر- در صورت داشتن روابط دوستانه و صمیمی- بهترین افراد برای شنیدین و حل کردن مشکلات یکدیگر می باشند.

از این رو یادگیری و تسلط بر مهارت های حل مسئله، یکی از ضرورت های تربیتی والدین است. چراکه به کودک و نوجوان کمک می‌کند تا در مواجهه با چالش‌ها و مشکلات خودش راه‌حل‌های خلاقانه و کارآمدی پیدا کرده و از آسیب های روانی ناشی از مشکلات و تعارضات، مصون بماند.

یکی از راه‌های مفید برای تقویت این مهارت، انجام بازی‌های خانوادگی است. در اینجا می خواهم یک نمونه بازی که می توانید در منزل با اعضای خانوداه انجام دهید را به شما بگویم. شما می توانید همراه با فرزند یا  فرزندانتان این مهارت را بیاموزید و با هم تمرین کنید:

بازی “کارت های حل مساله”:

در این بازی هر کدام از اعضای خانواده باید یک تا  5 مساله یا چالش را مطرح کنند و دیگر اعضای خانواده برای آن، راه حل های عملی و کاربردی ارایه دهند.

در این بازی،  اعضای خانواده نظریات یکدیگر را با دقت گوش  می دهند. سپس محترمانه آنها را به چالش می کشند.

در انتها ، بهترین نظر به عنوان نظر برتر انتخاب می گردد. و هر کسی که بیشترین راهکار کاربردی را ارایه داده باشد برنده بازی است. و جایزه ای که از قبل تعیین شده به او می رسد.

روش بازی:

وسایل مورد نیاز: کاغذ های یادداشت استیکر مربع شکل یا کاغذ A4. کاغذ را 4 تا کرده و به یک اندازه برش می دهند، خودکار آبی و قرمز و سبز،

برای شروع یک نفر مسئول کارت ها می شود و در دور بعدی نفرات به ترتیب عوض می شوند.

مسئول کارت ها ابتدا از اعضا می پرسد که برای هر کارت چه مبلغی در نظر بگیرند.

پس از تصویب مبلغ از اعضا می پرسد که چه تعداد کارت برای  مشکلات یا چالش های خود می خواهند ؟( حداقل 2 کارت و حداکثر 5 کارت)

شرکت کنندگان پس از خرید کارت ها با خودکار آبی روی هر کارت مشکل یا چالش خودشان را می نویسند.

اگر خودشان مشکلی ندارند می توانند مشکل دوستان یا یک مشکل فرضی را بنویسند.

پس از اتمام زمان نوشتن به ترتیب از کسی که بیشترین مساله یا چالش را دارد شروع می شود.

شخص مشکلش را می خواند و از سمت راستش، شرکت کننده ها به او راهکار می دهند.

این راهکار ها می تواند هم خنده دار و مسخره بازی باشد و هم جدی.

سئوال کننده راهکارها را با اسم شخص  پشت کارت می نویسد.

اگر کودک خردسال بود چی ؟

اگر کودک خردسال است و  سواد نوشتن ندارد، نقاشی آن فرد را می کشد. و اگر از پاسخ خوشش آمد جلوی نقاشی او با رنگ سبز یک تیک می زند. و اگر خوشش نیامد با قرمز یک ضربدر می زند .

افراد دیگر هم که سواد دارند می توانند از این روش برای خنده دار و شاد شدن بازی استفاده کنند.

بازی را به همین شکل می چرخانند . بعد از این که  سئوالاتتمام شدند، شخصی که بیشترین تیک سبز را گرفته، برنده است و همه ی پول ها را بر می دارد .

اگر رای ها برابر شد، مبلغ نصف می شود. اگر با یک رای اختلاف بود 1 سوم به نفر دوم داده می شود.

دقت کنید در این بازی، اگر کودک زیر 7 حضور دارد حتما از هر سه دور بازی ، در دو دور آن،  یکی از برنده ها باشد.

جذابیت بازی در این است که اعضای خانواده با رعایت احترام به نظر یکدیگر، درباره راهکارهای پیشنهادی  خود با هم بحث و گفتگو می کنند و نظرات یکدیگر را به چالش می کشند.

در این بازی همه ی افراد خانواده بدون سرزنش و احساس گناه دادن (به شخص مقابل) به هم کمک می کنند تا بهترین راه حل را برای مشکلش پیدا کنند.

همچنین در این بازی، کودک می آموزد که علاوه بر حل مساله خودش و دیگران، چگونه تعارض ها را بدون خشم و اعمال قدرت با روش های صحیح، حل و فصل کند.

مهارت گوش دادن موثر در کنار حل مساله، یکی دیگر از مهارت های مهمی است که ضمن این بازی،  اعضای خانواده به آن می رسند.

 

افزایش تفکر خلاق با بازی های خلاقانه در خانه

تفکر خلاق، یکی از مهارت‌هایی است که در تمام طول زندگی به فرد کمک می کند تا تصمیمات و کارهای درست و اثر گذار بگیرد.

همانطور که می دانید، اغلب افراد معروف و مشهور در زمینه های علمی، فرهنگی، هنری و حتی سیاسی، افرادی خلاق بوده و هستند که خلاقانه فکر و عمل می کنند.

اگر والدین بتوانند از همان کودکی این مهارت را به کودک خود بیاموزند، زرهی قدرتمند برای فرزندشان تهیه کرده اند که دیگر نیاز نیست نگران مواجهه او با با مشکلات و چالش ها باشند. چون می دانند در هر شرایطی فرزندشان به قول مسعود لعلی ” یا راهی خواهد یافت یا راهی خواهد ساخت”

صحبت از آقای لعلی شد. بد نیست در این بخش یک بازی خلاقانه که پایه آن داستان و قصه گویی است به شما آموزش دهم تا در خانه با هم انجام دهید.

ساخت کمیک بوک ( کتاب تصویری)

یکی از بازی های جذاب که هم در ایجاد ارتباط موثر و وقت کیفی بین اعضای خانواده نقش به سزایی دارد و هم موجب تقویت تفکر خلاق و افزایش خلاقیت اعضای خانواده می شود، نوشتن و تصویر گری کتاب به صورت گروهی است.

روش بازی:

در این بازی یک نفر سر گروه می شود و نقش نویسنده را نیز به عهده می گیرد.

اعضای گروه به اتفاق یک شخصیت داستانی یا بخشی از داستان یک فیلم، کارتون یا قصه را انتخاب می کنند.

سپس به ترتیب هر نفر،  ادامه داستان را تعریف می کند. ( دقت کنید اگر برای فرزندتان قبلاً داستانی خوانده اید،  ادامه داستان را شبیه داستان اصلی تعریف نکنید. و باید کاملا  خلاقانه تغییر کند. مثلا اگر شخصیت در داستان اصلی زیباست مثل سیندرا در داستان شما باید زشت باشد و …)

به این ترتیب هر کسی با تخیل خودش داستان را پیش می برد تا  زمانیکه  اکثریت گروه، تصمیم بگیرد داستان تمام شو .

نویسنده یک دور داستان را می خواند و همه با هم داستان را اصلاح و بازنویسی می کنند.

حالا وقت هنر نمایی است. هر کسی یک صحنه از داستان را انتخاب می کند. سپس آن را نقاشی کرده یا با بریدن عکس های روزنامه یا کتاب های دور ریز، کولاژی برای آن بخش بسازد و آن را مصور کند .

پس از تصویر گری خوش خط گروه،  داستان را کنار یا بالای آن می نویسد.

می توانید برای صفحه بندی بهتر کتابتان از کتاب های کمیک بوک الهام بگیرید.

در انتها برای کتابتان جلد طراحی کنید و اسامی پدید آورندگان را در آن بنویسید.

اگر کتابتان جذاب و خواندنی شد با روش های چاپ دیجیتال آن را در جند نسخه مانند کتاب چاپ کنید. و حتما یک نسخه از آن را برای ما ارسال کنید تا جایزه بگیرید.

با اینکار علاوه بر افزایش مهارت نویسندگی و تصویرسازی خودتان و فرزندتان، اعتماد به نفس اعضای خانواده نیز افزایش پیدا می کند.

 برای کودکان خردسال از این روش ها نیز می توانید استفاده کنید:

• داستانی را برایش بخوانید و بخواهید آخر آن را تغییر دهد و نقاشیش را بکشد.
• یکی از شخصیت های داستان را تغییر دهد و پس از توصیف ظاهر و خصوصیات رفتاریش آن را ترسیم کند
• پازلی را بچیند و برای آن داستان بگوید.
• کتابی برای او بخوانید و درباره مسایل و شخصیت ها از او سئوال بپرسید( کتابهای فلسفه برای کودکان بسیار مناسب هستند)

افزایش توجه و تمرکز از طریق بازی در خانه

یکی از نگرانی های مشترک اکثر والدین، نبود دقت و توجه کافی فرزندشان می باشد. این موضوع بر درس و یادگیری آنها اثر گذاشته، بعضی از روابط آنها با اعضای خانواده قطع می شوند.

متاسفانه بعضی از خانواده ها با عدم آگاهی در خصوص دلیل این مساله و حل آن، صرفا با تذکرهای مدام با واژه های از این دست که :

( حواست کجاست؟ چرا دقت نمی کنی؟ چرا گیجی؟ تو هپروت سیر می کنی؟ و…) مشکل را حل نمیکند. همچنین، رفتارهای نا خوشایند ی مثل لجبازی، پرخاشگری و نافرمانی فرزندشان را به وجود می آورد.

برای حل این مشکل ابتدا باید بدانیم دلیل، بی دقتی و بی توجهی فرزندمان چیست؟

گام اول در پیدا کردن دلیل این مشکل، چک کردن وضعیت سلامت جسمی کودک است.

برای این منظور ابتدا، موارد زیر را چک کنید و اگر شامل حال فرزندتان می شد در اولین فرصت، از طریق پزشک فرزندتان،  آن را برطرف کنید:

• آیا مقدار و کیفیت خواب او مناسب با سنش هست؟
• آیا غذاهای پر چرب و شیرین زیاد مصرف می کند؟
• آیا در طول روز یا قبل از خواب، بیش از حد بازی های یارانه ای انجام می دهد ویا فیلم های حادثه ای می بیند؟
• آیا درگیر مشکلات خانوادگی و مسایل بین والدینش می باشد؟
• آیا کمبود آهن یا کم کاری تیروئید دارد؟

هم زمان با حل کردن مشکلات بالا،  این بازی ها را در خانه با او انجام دهید :

• هدایت گلوله پنبه با فوت کردن روی میز
• بازی تفاوت‌ها ( تفاوت های دو تصویر را پیدا کند)
• راه رفتن با یک لیوان پر از آب، طوری که مراقب باشد روی زمین نریزید
• راه رفتن با کتاب روی سر
• بازی قدیمی گردو شکستم
• بازی با راکت تنیس و توپ در حالیکه دارد یک ماجرایی را تعریف می کند
•  پرتاب جوراب های گلوله شده در سبد. ( مثل بازی بستکبال)
• بازی های تمرکزی مخصوص گوشی همراه ( یادتان باشد حتماً برای بازی با گوشی، قانون بگذارید. چون جذابیت این بازی ها گاهی آنقدر زیاد است که باعث می شود. کودک یا نوجوان ترجیح دهد به تنهایی بازی کند و آن هدف مهمی که ما برای بازی در خانه داریم یعنی ارتباط موثر، محقق نمی شود)

 

و اما ، اگر پاسختان به همه ی موارد ی که در بالا گفته شده خیر بود، نشانه هایی که در ادامه می گویم را  با دقت بخوانید.

در صورتیکه 5 نشانه را همزمان به مدت شش ماه در فرزندتان مشاهده کردید، حتما با یک روانشناس کودک و نوجوان مشورت کنید:

• تکان دادن اعضای بدن، بدون وقفه
• عدم تمرکز بر روی یک کار یا بازی به مدت چند دقیقه
•  بازی با اعضای بدن، کندن و آسیب زدن به آنها
• ترک کردن کلاس بی دلیل
• بی توجهی و بی میلی به محیط های قانونمند
• فعالیت فیزیکی بیش از حد و بدون خستگی
• ایجاد سر و صدا و شلوغی بیش از حد
• ناتوانی در توجه و دقت به جزئیات
• عدم توجه به فعالیت‌های گروهی
• گوش ندادن به حرف دیگران
•  حل نکردن مسائل، حتی وقتی راه حل دارد
• ناتوانی در کوشش‌های ذهنی
• گم کردن وسایل
• فراموشی ناگهانی و پرتکرار

برای دریافت وقت مشاوره اینجا کلیک کنید

 

 

سخن آخر

در این مقاله قصد داشتم با ارایه اطلاعات و راهکار درباره مشکلات رفتاری کودکان و نوجوانان به شما بیاموزم. اولا قبل از بروز رفتارهای آزار دهنده ی بچه ها با انجام همین کارهای ساده در خانه از آن پیشگیری کنید . در صورتیکه به دلیل نا آگاهی از روش های صحیح تربیت فرزند نا خواسته کلید بعضی از رفتارها را در او روشن کرده اید؛ تا حد امکان از طریق بازی آن را حل کنید .

من معتقد هستم اولین و بهترین مربی، مشاور و درمانگر هر کودک و نوجوانی،  والدین او هستند . اما یک شرط دارد!

والدین باید اول خودشان بیاموزند تا بتوانند آموزش دهند. اول خودشان درمان شوند تا بتوانند فرزندشان را درمان کنند.

پس همیشه در مسیر آموزش و اصلاح مشکلات خودتان باشید. تا بتوانید فرزندانی تربیت کنید که هم آنها به شما افتخار کنند و هم شما به آنها.

فریبا اباذری

روانشناس بالینی کودک و نوجوان- بازی و هنر درمانگر